PFAS in zeeschuim: alles wat je moet weten over deze vervuiling aan onze kust

Wat is zeeschuim eigenlijk?

Zeeschuim is een natuurlijk verschijnsel dat ontstaat als algen in de zee afsterven. Dit gebeurt vooral in het voor- en najaar, maar ook in de zomer kan zeeschuim voorkomen bij bepaalde weersomstandigheden. Het schuim bestaat voornamelijk uit eiwitten die vrijkomen tijdens het afsterven van deze algen.

Het schuim vormt zich vooral bij wind en golfslag. De natuurlijke beweging van het water zorgt ervoor dat de eiwitten gaan schuimen, net zoals wanneer je een eiwitshake maakt. Maar zeeschuim kan ook ontstaan door vervuiling in het water, wat het verhaal een stuk ingewikkelder maakt.

Hoe komt PFAS in zeeschuim terecht?

PFAS staat voor Per- en polyfluoralkylstoffen – chemische stoffen die overal in onze leefomgeving voorkomen. Je vindt ze in regenkleding, cosmetica, voedselverpakkingen en nog veel meer producten. Door hun water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen zijn ze erg handig, maar ook persistent. Dit betekent dat ze niet afbreken in de natuur.

Hoe komt PFAS in zeeschuim dan? Het antwoord ligt in de bijzondere eigenschappen van zowel PFAS als zeeschuim:

1. PFAS zit al in het zeewater – Door allerlei bronnen zoals industrie, huishoudens en landbouw komen PFAS-stoffen in rivieren terecht, die uiteindelijk in zee stromen.
2. PFAS houdt van oppervlaktes – Deze stoffen hebben de neiging om zich te hechten aan oppervlakken en interfaces, zoals de grens tussen water en lucht.
3. Zeeschuim concentreert alles – Het schuim werkt als een soort magneet voor verschillende stoffen. PFAS, maar ook bacteriën, virussen en andere chemische stoffen hechten zich aan het zeeschuim.
4. Concentratie neemt toe – Doordat het schuim deze stoffen verzamelt en concentreert, ontstaan er veel hogere concentraties PFAS in zeeschuim dan in het zeewater zelf.

Waarom zitten er PFAS in zeeschuim?

De vraag “waarom PFAS in zeeschuim” heeft alles te maken met de unieke eigenschappen van beide stoffen. PFAS zijn amfifiele moleculen – dit betekent dat ze zowel een water-afstotend als een water-aantrekkend deel hebben. Hierdoor zoeken ze van nature oppervlakken op waar water en lucht elkaar ontmoeten.

Zeeschuim bestaat uit ontelbare kleine belletjes – elk met een oppervlak tussen water en lucht. Voor PFAS-moleculen is dit het ideale plekje om zich te verzamelen. Ze voelen zich hier thuis en stapelen zich op.

Waarom pfas in zeeschuim concentreert:

• PFAS zoekt natuurlijk oppervlakken op
• Schuim heeft enorm veel oppervlak (alle belletjes)
• Het schuim blijft lang bestaan, waardoor steeds meer PFAS zich kan ophopen
• Wind en golven brengen steeds nieuw met PFAS vervuild water bij het schuim

Nederlandse situatie: wat weten we?

In Nederland hebben de provincies Zeeland, Noord- en Zuid-Holland in 2023 onderzoek laten doen naar PFAS in zeeschuim. Op 14 verschillende locaties langs onze kust werden monsters genomen. Het resultaat? De concentraties PFAS in Nederlands zeeschuim zijn vergelijkbaar met die in België, waar al eerder onderzoek werd gedaan.

Belgische voorbeelden laten zien hoe ernstig het kan zijn:

• Bij Knokke en De Haan werden concentraties gevonden van 8,7 tot maar liefst 2400 microgram per liter
• De gevaarlijkste PFAS-varianten (PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS) vormden 90% van de totale vervuiling
• Deze concentraties zijn veel hoger dan in het zeewater zelf

Wat betekent dit voor jou als watersporter?

Het goede nieuws: zwemmen in zeewater blijft veilig. De PFAS-concentraties in het zeewater zelf zijn veel lager dan in het zeeschuim. Je hoeft dus niet te stoppen met surfen, kitesurfen of zwemmen.

Wel moet je opletten met zeeschuim:

• Laat kinderen niet in zeeschuim spelen
• Houd huisdieren weg van het schuim
• Voorkom dat je zeeschuim inslikt
• Spoel jezelf af na een dag strand en zee

Hoe kom je PFAS binnen via zeeschuim?

PFAS komt je lichaam binnen door inslikken en via de huid. Bij zeeschuim gebeurt dit op verschillende manieren:

Inslikken – Als je zeeschuim per ongeluk inslikt, krijg je een relatief hoge dosis PFAS binnen. Dit gebeurt vooral bij kinderen die spelen in het schuim.

Huidcontact – PFAS kunnen ook via de huid opgenomen worden, vooral als je lang in contact bent met het schuim.

Inademen – Bij harde wind kan zeeschuim verstuiven, waardoor je kleine druppeltjes kunt inademen.

De grotere context: PFAS overal

PFAS in zeeschuim is eigenlijk een symptoom van een groter probleem. Deze stoffen zitten overal in onze leefomgeving: in ons eten, drinkwater, de lucht en de bodem. Volgens het RIVM krijgt een groot deel van de Nederlandse bevolking al te veel PFAS binnen via voeding en drinkwater.

Waarom is dit zo’n probleem?

• PFAS breken niet af in de natuur (daarom noemen we ze ‘forever chemicals’)
• Ze stapelen zich op in ons lichaam
• Ze kunnen de afweer verzwakken en vaccinaties minder effectief maken
• Ze verhogen het risico op verschillende gezondheidsproblemen

Wat doet de overheid?

De Nederlandse overheid heeft inmiddels het advies aangescherpt. Waar eerst het advies was om zeeschuim zo min mogelijk in te slikken, is dit nu veranderd naar: “Laat kinderen en huisdieren niet in zeeschuim spelen.”

Maar de communicatie kan beter:

• Het advies staat alleen op zwemwater.nl, waar weinig mensen komen
• Er staan geen waarschuwingsborden bij strandopgangen
• Veel strandgangers weten niets van het advies

Praktische tips voor watersporters

Als kitesurfer, surfer of zwemmer hoef je niet in paniek te raken, maar je kunt wel slimme keuzes maken:

Voor jezelf:

• Blijf lekker zwemmen en surfen – het zeewater zelf is veilig
• Vermijd contact met zeeschuim zoveel mogelijk
• Spoel jezelf altijd af na een sessie
• Let extra op bij veel wind (dan is er meer zeeschuim)

Met kinderen:

• Leg uit waarom ze niet in het witte schuim mogen spelen
• Hou jonge kinderen goed in de gaten
• Neem speelgoed mee zodat ze zich niet vervelen
• Zoek stranden op waar minder zeeschuim voorkomt

Met huisdieren:

• Houd honden weg van zeeschuim
• Spoel je hond af na een strandbezoek
• Let op dat ze geen zeeschuim oplikken

De toekomst: wat gaat er gebeuren?

Het RIVM doet nog meer onderzoek naar PFAS en zeeschuim. In september 2024 kwamen nieuwe meetresultaten beschikbaar. Ook werkt Nederland mee aan een Europees verbod op PFAS.

Wat kunnen we verwachten:

• Meer metingen langs de Nederlandse kust
• Betere risico-inschatting voor strandgangers
• Mogelijk scherpere adviezen of waarschuwingen
• Op lange termijn: minder PFAS in het milieu door Europese maatregelen

Hoeveel risico loop je eigenlijk?

De eerlijke waarheid is dat we het nog niet precies weten. Er zijn geen officiële risicogrenswaarden voor PFAS in zeeschuim. We weten wel dat je al via voeding en drinkwater PFAS binnenkrijgt, dus elke extra blootstelling is onwenselijk.

Het risico van zeeschuim hangt af van:

• Hoeveel schuim je binnenkrijgt
• Hoe vaak je in contact komt met zeeschuim
• Je eigen gevoeligheid voor PFAS
• Je totale PFAS-blootstelling uit andere bronnen

Blijf genieten van het water

PFAS in zeeschuim is een serieus onderwerp, maar het hoeft je plezier in watersport niet te bederven. Door slim om te gaan met zeeschuim kun je het risico minimaliseren terwijl je gewoon lekker blijft surfen, zwemmen of kitesurfen.

Het belangrijkste is bewustwording. Nu je weet hoe PFAS in zeeschuim terechtkomt en waarom het daar concentreert, kun je betere keuzes maken. Vertel het ook door aan medestrandgangers – samen zorgen we ervoor dat iedereen veilig kan genieten van onze mooie Nederlandse kust.

De zee roept, het water lonkt – laat je niet tegenhouden, maar ga wel slim te werk!